Blog

In een eerdere bijdrage uit januari ging ik al in op hoe organisaties geweld tegen ambtenaren tegengaan. Daar was destijds, vlak na de jaarwisseling, alle reden toe. Inmiddels is de huidige situatie bekend: voor ieders welzijn hebben we ons aan noodzakelijke afspraken te houden om COVID-19 het hoofd te bieden. Toegegeven, hoe langer deze situatie duurt, hoe meer de beperkingen gaan knellen. Juist daarom is het nu van cruciaal belang dat handhavers op begrip en medewerking moeten kunnen rekenen, niet op weerstand en bedreigingen.

Krijgen boa’s toch met geweld te maken, dan moet daar een duidelijk antwoord op komen. Gebeurt dat niet, dan kan dat zomaar nadelige gevolgen voor de handhavers die we juist willen beschermen.

Regelmatig zie ik de berichten in het nieuws en op sociale media voorbijkomen: verkeersregelaar gemolesteerd, agent aangevallen, handhaver geslagen. Zeker rond de jaarwisseling lijken geweldsincidenten tegen ambtenaren er inmiddels bij te horen. Dergelijke situaties zijn helaas niet altijd zijn te voorkomen. In de voorbereiding op, begeleiding bij en aanpak van agressie valt echter veel te winnen, zodat ambtenaren kunnen omgaan met gewelddadige ervaringen, de daders worden gestraft en herhaling wordt ontmoedigd.

Gedurende de lockdown en de avondklok was het relatief rustig voor de handhavers. Restaurants waren niet open en in de avond was er bijna niemand op straat. Gelukkig komen we stapsgewijs uit de lockdown: de terrassen gingen het eerst open, daarna de restaurants, theaters en zo verder. Ik hoop oprecht dat we op deze manier weer naar een normale samenleving toe gaan. Maar voor de handhaving wordt het er niet eenvoudiger op.

Meer regels

Allereerst komen er eenvoudigweg meer regels bij die moeten worden gehandhaafd. Voordat de maatregelen werden versoepeld, was de situatie overzichtelijker. Voor een restaurant gold: dicht is dicht. Dat was snel een eenvoudig te controleren. De deur staat immers open of de deur is dicht en een zaak waar mensen binnen waren, viel extra op.

Nu mogen de restaurants weer open, maar daar komt flink wat bij kijken. Dat geldt zowel voor de ondernemers die aan alle maatregelen moeten voldoen, als voor de handhavers die erop toezien. Is er een gezondheidscheck gedaan en zien we die ook terug? Houdt de zaak zich aan het maximumaantal personen aan één tafeltje, tenzij de gasten tot één huishouden behoren? Zit iedereen op anderhalve meter afstand van elkaar? Wordt er geplaceerd? Gaat de deur op tijd op slot?

Tegemoetkoming

In het verlengde daarvan komen veel gemeenten hun ondernemers tegemoet, zodat er binnen de regels zoveel mogelijk is toegestaan. Zo staan zij toe dat de terrassen worden uitgebreid, een tegemoetkoming die de horeca met beide handen aangrijpt. En ik gun ze dat. Maar er zijn ook ondernemers die vervolgens het hele trottoir ‘in beslag nemen’, zodat invaliden en kinderwagens over de straat met verkeer moeten lopen. En dat is nu net niet de bedoeling.

‘We kunnen weer!’

En daarmee kom ik op de tweede reden voor de hogere druk op de handhavers. Wat ik merk is dat – als uitvloeisel van de versoepelingen – veel mensen er nog een schepje bovenop doen. ‘We kunnen weer!’, lijken we allemaal te verzuchten. Maar dat gaat niet altijd helemaal goed.

Zo had ik verleden week voor het eerst in tijden weer op een terras plaatsgenomen, om een hapje te eten met een vriend. Daar werd geen gezondheidscheck gedaan en van placering was geen sprake. En toen wij om kwart voor acht vertrokken, zaten onze buren pas aan het voorgerecht. Zij kregen te horen dat de keuken een chaos was en dat het nog wel even kon duren. Hoewel de zaak eigenlijk een kwartier later moest sluiten – dit was nog vóór de verruiming van de openingstijden – leek niemand eventuele uitloop een probleem te vinden.

En ja hoor, toen ik rond de klok van tien met de hond langsliep, zaten diezelfde mensen ongestoord te genieten van hun dessert. Daarin waren zij bovendien verre van alleen: alle tafeltjes op het terras waren bezet, twee uur ná sluitingstijd!

Aanspreken gaat moeilijker

Ik merk vergelijkbaar gedrag in winkels, hoor weer praten over feesten en partijen, zie dat mensen minder afstand tot elkaar tot elkaar houden, ga zo maar door. Tegelijkertijd merk ik ook dat het steeds minder mogelijk is om mensen effectief aan te spreken, doordat de regels zijn vertroebeld en het besef van de noodzakelijkheid lijkt te zijn weggezakt. En dat terwijl alle deskundigen waarschuwen dat het nog niet over is en we juist nu aan regels – zoals anderhalve meter afstand houden – moeten blijven vasthouden.

Vasthouden of loslaten

Volgens mij zijn er twee mogelijkheden om deze situatie hanteerbaar te houden, of dat nu politiek gewenst is of niet:

• Of je houdt de strenge maatregelen in stand totdat de coronacrisis echt over is.
• Of je laat iedereen de vrije loop.

Elke andere oplossing zorgt voor onrust onder de mensen, minder begrip voor ingrijpen en een fladderende overheid die niet serieus wordt genomen. In zulke omstandigheden je werk moeten doen, vergt veel van je communicatievaardigheden, geduld en mentaal incasseringsvermogen. Ga er maar aan staan.

“Samenwerken werkt, zolang iedereen doet wat jij wil”, is de ervaring van Op Orde-oprichter Jeroen Lugte met grote samenwerkingsverbanden. Waarom zijn integrale controles in veel gemeentes dan toch te pas en te onpas het streven?

Te vaak slepen lokale problemen namelijk onnodig lang voort, doordat integrale controles een sterk verlammend en vertragend effect hebben. Neem bijvoorbeeld een autogarage die het niet zo nauw neemt met de regels. Milieumaatregelen ontbreken en afvalwater vol chemische middelen – dat met zorg dient te worden afgevoerd – wordt geloosd in het naastgelegen veldje.

Iedereen ziet dat de milieuregels met de voeten worden getreden, maar de overregulering en de wirwar aan betrokken instanties maken dat het al snel maanden duurt voordat er wordt ingegrepen, áls er al wordt ingegrepen. En ondertussen draait de garage op volle toeren, telt de overtredende ondernemer zijn centen en is het milieu de dupe.

Natuurlijk kun je als gemeente en samenwerkende instanties proberen een compleet en allesomvattend beeld te krijgen van alle mogelijke misstanden. Zo mag de NVWA prima iets vinden van sigarettenpeuken die je in de garage op de vloer aantreft, maar weegt dat op tegen de vertraging en de voortgaande milieuvervuiling?

Om bij elke inspectie op zevenhonderd criteria te controleren, is dan ook enigszins overdadig, als je aan de hand van de eerste zeven al kunt bepalen of er op enig vlak vervolgacties nodig zijn of niet. Toegegeven, dan gaat je blik maar over een beperkt aantal factoren, maar je krijgt wel direct een goede indicatie. Bovendien kan een gemeente veel meer van zulke kleinschalig inspecties uitvoeren dan grootschalige, integrale controles.

In het geval van de autogarage kun je letten op direct zichtbare milieumaatregelen. Zo is het vrij eenvoudig om vast te stellen of containers met chemicaliën in de verplichte lekbakken staan. Om op deze wijze het kaf van het koren te scheiden, heb je geen integrale controle nodig. Gezond boerenverstand en een scherp oog zijn meer dan voldoende.

Die vraag is de afgelopen tijd meermaals bij mij, en waarschijnlijk bij vele anderen, opgekomen. Het imago van de Belastingdienst heeft op zijn zachtst gezegd een flinke deuk opgelopen, nadat onder meer RTL Nieuws de “boevenstreken” en “ontspoorde fraudejacht” van de dienst tegen het licht heeft gehouden. Burgers zijn in grote financiële problemen gebracht doordat zij onterecht als fraudeur zijn aangemerkt, waarop toeslagen zijn stopgezet en teruggevorderd. Toch ben ik geneigd te antwoorden: “Nee, in de basis is de aanpak van de Belastingdienst zo gek nog niet.”

Waar het lijkt te zijn misgegaan, is de toetsing en (her)beoordeling van de criteria waarmee mogelijke fraudeurs worden opgespoord. De Belastingdienst moet immers van vastgestelde aanknopingspunten kunnen uitgaan, anders kunnen échte fraudeurs te lang ongestoord hun gang blijven gaan. Maar wanneer onschuldige burgers in het figuurlijke sleepnet blijven hangen en daar maar moeilijk uit weten te komen, is het tijd de aanpak bij te stellen.

AP: ‘Werkwijze onrechtmatig, discriminerend en onbehoorlijk’

Met name het gebruik van gegevens over een tweede nationaliteit bij het toekennen van toeslagen voor kinderopvang heeft tot veel kritiek geleid, aangezien hierbij enkel van belang is of de aanvrager rechtmatig in Nederland verblijft. Recent bestempelde de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) deze werkwijze dan ook als “onrechtmatig, discriminerend en daarmee onbehoorlijk”, na een lang en volgens de AP moeizaam onderzoek.

Die conclusie leek al onvermijdelijk na een aanhoudende berichtenstroom waarin de misstanden bij de Belastingdienst werden uitgelicht. Niet alleen merkte de Belastingdienst burgers met een tweede nationaliteit onterecht als fraudeur aan, ook werd ontlastende informatie achtergehouden en werden burgers, politici en onderzoekers verkeerd geïnformeerd of zelfs actief tegengewerkt. Bovendien hadden de gegevens over een tweede nationaliteit al in 2014 gewist moeten zijn, maar stonden deze medio 2018 nog steeds in de systemen.

Targeten om tot doelgroep te komen

Toch is wat de Belastingdienst doet niet anders dan wat veel commerciële bedrijven doen om hun doelgroep te vinden. Voordat ik daarop inga, wil ik eerst vooropstellen dat elke onterechte aanmerking als fraudeur er één teveel is. Ik voel mee met de mensen die op grond van hun afkomst de stempel ‘fraudeur’ krijgen en daar maar niet van af kunnen komen. Hoewel ikzelf niet snel in deze situatie terecht zal komen, ben ik getrouwd met een Indische vrouw, geboren in Indonesië. Daarmee zijn mijn kinderen officieel ‘allochtoon’. Mijn jongste zoon is dan ook nog eens getrouwd met een Albanese. Oh ja, mijn andere schoondochter komt uit Loon op Zand, maar dat terzijde. Kortom, ik zie soms van dichtbij de pijn van dergelijke discriminatie.

Om terug te keren naar wat ik zojuist al kort aanstipte, de Belastingdienst doet wat elke ondernemer doet in het streven om de gewenste doelgroep te vinden. Klik ik op de sociale media op een advertentie voor een nieuw bankstel – het oude is meer dan twintig jaar oud en tot op de draad versleten – dan zie ik daarna enkel nog advertenties die in negen van de tien gevallen betrekking hebben op bankstellen. Hetzelfde verhaal met de bonuskaart van de Albert Heijn. Ik geef mijn koopgedrag prijs en Albert Heijn stuurt mij gericht advertenties.

Bij alles wat ik op die manier doe, word ik getarget. Vaak heb ik daar geen problemen mee, aangezien ik op zoek was naar een bankstel en die ene aanbieding wel erg goed is.

Aanpak van Belastingdienst problematisch

Targeten door de Belastingdienst is daarentegen een ander verhaal. De Belastingdienst is op zoek naar burgers en ondernemers die hun belasting niet willen betalen, die onterecht uitkeringen opstrijken en/of die zich verrijken ten koste van alles en iedereen. Het lijkt mij niet meer dan logisch dat het daarbij op zoek gaat naar aanknopingspunten die aanleiding geven voor nader onderzoek. Denk aan de boekhouder van BN’ers die allerlei constructies bedenkt, zwarte omzet in de horeca, zwart loon in de bouw en de frauduleuze kinderopvangtoeslag. Dan zijn er natuurlijk ook nog de ontelbare verhalen over fraude met pgb’s, uitkeringen voor mensen met vermogen in het buitenland of aanvragen die massaal worden ingediend door een paar facilitators, die daarvan weer een (groot) deel in hun eigen zak steken.

Het idee dat je op basis van criteria tot je doelgroep komt, is al zo oud als de weg naar Rome, maar is tegenwoordig steeds beter uit te voeren. Dus nee, bij de Belastingdienst zijn ze zeker niet gek geworden. Maar, er gaat wel veel fout in het vervolg. Niet alleen zijn gegevens gebruikt die daartoe volgens de regels helemaal niet mochten worden ingezet, ook zijn er fouten gemaakt met het toetsen en (her)beoordelen van criteria en tijdig afserveren van onterechte vooroordelen. De gevolgen zijn bovendien van een andere orde. Waar je weinig schade oploopt van een slecht afgestemd advertentiesysteem, kan een fout bij de Belastingdienst tot grote financiële problemen leiden.

Contact

Het is dan ook van het grootste belang dat dergelijke processen continu worden beoordeeld en indien nodig bijgestuurd. Software zoals die van Op Orde ondersteunt daarom de menselijke besluitvorming met ter zake doende informatie, zodat ambtenaren in de jungle van regels en procedures met aandacht de juiste beslissing kunnen nemen.

Wij horen graag hoe wij van dienst kunnen zijn. Voor meer informatie, neem contact op met:

Ruud van Wijk – email: ruud.vanwijk@oporde.nu – tel. 06-51501036

Jeroen Lugte – email: jeroen.lugte@oporde.nu – tel. 06-83603797

Rick van der Hel – email: rick.vanderhel@oporde.nu – tel. 06-55717973

Vorige maand bood ik al een inkijkje in het dagelijkse leven van een toezichthouder in tijden van COVID-19. Het warme weer en de vakantieperiode nodigden uit tot illegale feesten, met alle risico’s van dien. Nu de zomer zo goed als voorbij lijkt, verschuift de problematiek langzaamaan van de buitenruimte naar andere, moeilijker te controleren plekken.

Problemen dreigen daarmee uit het zicht te verdwijnen, mede doordat bijvoorbeeld horecabezoekers zich vanaf het terras naar binnen begeven. Ook zijn er vaak niet genoeg handhavers om overal tegelijkertijd aanwezig te zijn, zoals bij scholen die – vaak allemaal op dezelfde momenten – om hulp vragen bij het in goede banen leiden van de stroom kinderen én ouders. Toch zijn de middelen om deze vraagstukken in te vullen deels al voorhanden. Bestaande regelgeving en technische hulpmiddelen bieden houvast.

Terrasweer is voorbij

De voorbije weken was het heerlijk weer om buiten op het terras door te brengen. Dat bracht het praktische voordeel met zich mee dat passerende handhavers direct konden zien of een nadere inspectie nodig was of niet. Nu bezoekers zich meer en meer achter de voordeur begeven, levert dat voor de toezichthouders en buitengewoon opsporingsambtenaren (boa’s) lastige situaties op. In relatief kleine ruimtes krijgen zij te maken met aangeschoten of dronken bezoekers, die zich niet houden aan de regels van placering, registratie en afstand houden.

De handhavers komen daarbij horeca-exploitanten tegen die hun best doen en toch worstelen om aan de regels te voldoen, maar ook exploitanten die de regels bij voorbaat al niet zo nauw nemen. Vooral met betrekking tot laatstgenoemden is het terecht dat de veiligheidsregio’s strenger optreden. In steeds meer veiligheidsregio’s is het huidige beleid dat een ondernemer één waarschuwing ontvangt. Worden de regels daarna opnieuw overtreden dan volgt een boete en/of een sluiting. Beide maatregelen kunnen tegelijkertijd worden ingezet. De boete is immers een strafrechtelijke maatregel, de sluiting een bestuurlijke.

Op A volgt B

Alleen door dusdanig hard op te treden, kunnen we samen het virus het hoofd bieden. Daarvoor is een goed gesprek bij het uitdelen van de waarschuwing uitermate belangrijk. Het moet iedereen – exploitanten, handhavers en bestuurders – duidelijk zijn dat er consequenties verbonden zijn aan een nieuwe overtreding en dat er in dat geval ook daadwerkelijk wordt gehandhaafd. Anders is controle op de regels zinloos. Wie A zegt, moet immers ook B zeggen. 

Drukte rondom de scholen

De problemen in de horeca spelen zich voornamelijk in de avond en nacht af. Daarentegen ontstaan in de ochtend, rond het middaguur en in de namiddag lastige situaties op het terrein en in de omgeving van de scholen, die inmiddels weer in volle gang zijn. Het halen en brengen van kinderen gaat altijd al gepaard met de nodige hectiek en een toeloop van kinderen en ouders. Vanwege COVID-19 hebben scholen aanvullende regels ingevoerd om de ontvangst en het vertrek van de kinderen ordelijk en veilig te laten verlopen.

Halen en brengen moet bijvoorbeeld met inachtneming van anderhalve meter afstand tot anderen plaatsvinden, niet op het schoolplein, middels een kiss & ride, ga zo maar verder. Helaas gaat dit heel vaak niet goed, houden ouders zich niet aan de afspraken of gedragen zij zich zoals we dat jammer genoeg ook van ouders langs het sportveld kennen. Schoolbesturen vragen in die gevallen om bijstand van de handhaving, maar in de praktijk kan deze vanwege capaciteitsgebrek slechts beperkt ondersteunen.

Procedures verhinderen technische hulpmiddelen

Verkeerscamera’s kunnen in deze situaties een oplossing bieden, mits we de processen rondom de implementering stroomlijnen. De camera’s zijn tegenwoordig zo geavanceerd dat ze alleen die plekken in de gaten houden die als relevant zijn bestempeld, en bovendien in te stellen om alleen de kentekens te registreren, verder niks. Helaas is het momenteel onmogelijk dergelijke systemen snel te implementeren, vanwege allerlei bureaucratische hobbels; het probleem is kortweg dat te veel mensen er iets van moeten (of willen) vinden.

De installatie van verkeerscamera’s is slechts een paar dagen werk, op zijn hoogst. Alle procedures eromheen kunnen daarentegen enkele weken tot maanden in beslag nemen. Indien dit proces kan worden versneld, bieden we lucht aan het toch al overbelaste handhavingsapparaat en kunnen we handhavers inzetten waar zij écht onmisbaar zijn.

Moderne technologieën zijn een meer dan welkome aanvulling in de instrumentenbak van onze handhavers. Wanneer deze technologieën slim en efficiënt worden toegepast, kunnen zij hét verschil maken. Toch wordt de inzet van zulke middelen te vaak tegengehouden door budgettaire beperkingen, bureaucratische rompslomp en politiek gekonkel.

Een recent incident in de Utrechtse Geuzenwijk laat zien waar het vaak fout gaat. Nadat eerder deze maand een vuurwerkbom in deze wijk flinke schrik en schade veroorzaakte, liet burgemeester Sharon Dijksma nieuwe camera’s plaatsen om de aanhoudende overlast tegen te gaan. Raadsleden maakten zich vervolgens vooral druk dat dit een schending betrof van het coalitieakkoord, waarin was vastgelegd het cameratoezicht in Utrecht niet verder uit te breiden. Wat de burgemeester deed mag daarentegen ‘niet netjes’ zijn, maar is wel degelijk hoognodig.

81 camera’s in snelst groeiende stad van Nederland

In het Utrechtse coalitieakkoord uit 2018 spraken coalitiepartijen GroenLinks, D66 en ChristenUnie af dat het aantal camera’s niet verder mocht worden uitgebreid. Dat betekent dat de handhaving in Nederlands snelst groeiende stad het moet doen met de bestaande 75 vaste en 6 flexibele camera’s.

Van laatstgenoemde hingen er tot een maand vóór de explosie twee in de Geuzenwijk. In de zes maanden van cameratoezicht was de overlast in de wijk aanzienlijk afgenomen, zo blijkt uit getuigenissen van buurtbewoners én overlastmeldingen bij de gemeente. Toch verhuisden deze camera’s naar andere delen van de stad omdat ze daar ‘harder nodig waren’, citeert het AD uit een eerdere brief van de burgemeester aan de gemeenteraad.

De flexibele camera’s mogen in Utrecht hoe dan ook maar drie tot zes maanden op dezelfde plek blijven hangen. Dergelijke beperkingen verhinderen een duurzame handhaving op overlast. Het gevolg is namelijk dat de camera’s vroegtijdig weer worden weggehaald en dat de overlast terugkeert.

Buurt wordt geterroriseerd, maar afspraken zijn heilig

In de Geuzenwijk duurde het slechts een paar weken voordat het weer goed mis was. Een zware explosie vernielde ruiten, beschadigde auto’s en joeg omwonenden flink schrik aan. Burgemeester Dijksma schafte twee nieuwe camera’s aan. “Er is overwogen om de flexibele camera’s aan andere wijken te onttrekken, maar de problematiek is ook elders in de stad dermate groot dat dit geen optie is”, lichtte zij haar besluit toe aan de gemeenteraad.

De raadsleden van coalitiepartijen D66 en GroenLinks namen met deze uitleg echter geen genoegen. Zij noemen het probleem ‘heftig’ en ‘urgent’, spreken over een buurt die wordt ‘geterroriseerd’, maar vinden dat de ‘de burgemeester zich wel netjes aan de afspraken met de raad [moet] houden’. Als iedereen er zo over zou denken, blijft de overlast voortbestaan, zij het dat de overlastgevers zich aanhoudend door de stad verplaatsen.

Vuurwerkbom is buitencategorie

Bovengenoemde overlast is van de buitencategorie. Vaak betreft het eerder hangjeugd die luide muziek afspeelt, fikkie stookt, mensen lastigvalt of softdrugs gebruikt, dan het afsteken van een zware vuurwerkbom. Het probleem blijft echter hetzelfde. De lijsten met locaties die handhavers controleren, worden alleen maar langer en het aantal overlastmeldingen neemt fors toe. Dat komt deels door de coronamaatregelen. Aan de ene kant zijn er meer verveelde jongeren op straat en aan de andere kant kunnen omwonenden die evenzeer meer aan huis gebonden zijn, minder tolerantie opbrengen.

Voor een belangrijk deel komt dat echter ook doordat de handhaving met één hand op de rug moet werken. De technieken – zoals camera’s die enkel binnen een bepaald tijdsbestek, bij beweging of bij een vastgesteld geluidsniveau opnemen – zijn er, maar tegen de inzet worden al dan niet terecht budgettaire, bureaucratische of principiële bezwaren ingebracht. Ja, cameratoezicht kost geld, maar enkel opnemen bij geluid, beweging of tussen gezette tijden beperkt die kosten al. Bovendien kost het eveneens geld om mensen op locatie te houden en kunnen zij er niet de hele dag blijven staan.

Een dergelijk systeem waarbij de opname slechts wordt gestart wanneer een zeker geluidsniveau wordt overschreden, beweging wordt gedetecteerd of op tijdstippen waarop de kans op overlast het grootst is, neemt bovendien een deel van de privacybezwaren weg. Door schending van de privacy van omwonenden te minimaliseren, zijn camera’s verantwoord in te zetten en dienen zij enkel het veiligheidsbelang.

Moderne technieken noodzakelijk

Het alternatief biedt weinig reden tot optimisme. We moeten grenzen stellen en daar hard op handhaven, maar met de huidige middelen is dat niet altijd mogelijk. Zowel handhaving als politie kampt met een tekort aan menskracht. Naast dat we onderbezet zijn, zijn we bij het rijden van patrouilles al van veraf zichtbaar. Dat geeft de overlastgevers meer dan genoeg tijd om uit het zicht te verdwijnen en zodra we voorbij zijn, doodleuk weer terug te komen. Camera’s lossen dat probleem op, doordat deze altijd ter plaatse aanwezig kunnen zijn en ons in staat stellen om op de momenten waarop het er toe doet op afstand mee te kijken.

Kortom, moderne technieken zijn noodzakelijk om moderne problemen aan te pakken. Als we daarover blijven bekvechten, blijven we achter de (strafbare) feiten aan lopen.

De wereld versnelt, dat is de afgelopen tijd wel gebleken. Zo heeft online platform Reddit ervoor gezorgd dat de aandelenkoersen van een fonds door het plafond schoten. Hoe? Doordat gebruikers van dit platform aankondigden dat de aandelenkoersen zouden stijgen. Als gevolg hiervan gebeurde dit ook, mede doordat zij en anderen aandelen kochten en (aspirant-)beleggers massaal aanhaakten. Een aantal beleggingsfondsen had juist gespeculeerd op een daling van de koersen en moest dus flink bloeden. Dát is de kracht van het individu.

Diezelfde kracht van het individu was ook zichtbaar in de rellen van de voorbije weken. Enkelingen plaatsen berichten om te verzamelen en te rellen op sociale media. Wanneer de massa hier gehoor aan geeft, zal het gaan gebeuren ook. We hebben gezien dat de politie er dan de grootste moeite mee heeft.

Snelle media met groot bereik

Kenmerkend voor beide verschijnselen is de enorme snelheid waarin deze zich voltrekken. Bij de recente rellen heb ik dit zelf aan den lijve mogen ondervinden. Om twaalf uur was alles nog rustig; een uur later wisten we dat ‘het’ zou gaan gebeuren.

‘Vroeger’ was dit anders: je schreef een brief, plakte een postzegel en als je op tijd was, dan kwam die brief de volgende dag aan. Of de dag daarna. Eigenlijk maakte dat nog niet eens zoveel uit. Nu verstuurt een individu een berichtje via Facebook, WhatsApp, Telegram, Snapchat of welk platform dan ook en hij of zij bereikt in een microseconde een voorheen ondenkbaar groot publiek.

Deze snelheid en het potentiële bereik trekken een enorme wissel op de flexibiliteit van de organisaties die zich met de handhaving bezighouden. In mijn geval waren dat onder meer de buurtvaders, jeugdwerkers, handhavers en politie. De een kan niet zonder de ander, alleen gezamenlijk red je het. Ieder in zijn eigen rol, met zijn eigen specialiteit.

‘Koffiemomentjes’ voorkomen

Het Algemeen Dagblad belichtte afgelopen week bijvoorbeeld de relatieve rust in de Utrechtse wijken Kanaleneiland en Overvecht, waar het vorige zomer nog – op zijn zachtst gezegd en niet voor het eerst – onrustig was. Nu zijn handhaving en de partners in de wijk ongeregeldheden voor.

“Jongeren die op straat hangen zeg ik dat ze goed moeten nadenken, want al zoek je een schoonmaakbaantje, dan nog heb je een vog nodig”, vertelt Abdel Nachat, horecaondernemer in Kanaleneiland en in de wijk een sleutelfiguur. “Ik bel jongeren van wie ik weet dat ze het kunnen gebruiken: ‘waar ben je? Ga na je werk direct naar huis’.” Nachat richt zich bovendien niet alleen op de potentiële relschoppers. “Ik benader de ouders van de harde kern, die moeten het weten.”

Toen er toch via sociale media werd opgeroepen tot ‘een koffiemomentje’ in een park in Overvecht, was de politie in grote getale en op strategische plekken aanwezig. De politie had namelijk op de gebruikte communicatiekanalen meegelezen en pakte zelfs nog vóór de samenscholing de host van de appgroep op. Voor hem helaas geen koffiemoment.

Oefening, ervaring en leiderschap

Dat samenwerken is echter nog niet zo eenvoudig. Daarvoor is oefening nodig, ervaring in de praktijk en leiderschap op locatie. Daarbij is het van belang dat dat leiderschap ook daadwerkelijk uitstraalt – en ernaar handelt – dat iedereen van het grootste belang is.

Tijdens de gebeurtenissen is open communicatie van groot belang. Iedereen moet weten ‘hoe we ervoor staan’, want ‘we’ hebben elkaar nodig om ervoor te zorgen dat zaken niet groot en anoniem worden. Dat is waar het nu om gaat.

Snel, sneller, snelst reageren is vanaf nu het devies geworden.

25 september is een groot deel van de maatregelen om het coronavirus in te dammen losgelaten en ingeruild voor het coronatoegangsbewijs (CTB). Met deze QR-code toon je aan te zijn gevaccineerd tegen, hersteld van of negatief getest op COVID-19. Een week later kunnen we de conclusie trekken dat het bijna overal rustig is gebleven, op enkele high-profile uitzonderingen na. Toch is dit oordeel slechts relatief: van alle kanten krijgen we signalen dat iedereen elkaar met fluwelen handschoenen heeft benaderd. Dat is een realistische, verstandige aanpak geweest, maar wel een waaraan duidelijke grenzen moeten worden gesteld.

Gezien de vaak felle maatschappelijke discussies was het vooraf geenszins ondenkbaar dat de invoering van het CTB tot problemen zou leiden. Een begripvolle en flexibele omgang met elkaar en met de regels heeft dan ook zeker bijgedragen aan het rustige verloop van de eerste dagen onder de nieuwe maatregelen.

Tegenstrijdige signalen

Zondag lieten de burgemeesters van de vijfentwintig veiligheidsregio’s, vertegenwoordigd in het Veiligheidsberaad, weten dat zij erg positief waren over de uitvoering van het nieuwe beleid. Volgens hen werkten de meeste ondernemers mee aan de controle op het CTB. Het ANP deed echter navraag in Rotterdam, Den Haag, Arnhem en Roermond en stuitte daarbij slechts bij uitzondering op een horecazaak die de maatregelen volledig conform de regels handhaafde. Dergelijke berichtgeving ondergraaft natuurlijk oordelen zoals die van het Veiligheidsberaad.

Wie bovendien de regels strak volgt, moet bezoekers van horeca, evenementen en cultuurinstellingen controleren op het coronatoegangsbewijs, vragen naar gezondheidsklachten en contactgegevens opnemen. Laatstgenoemde twee stappen laat men over het algemeen achterwege, waardoor enkel de controle van het CTB overblijft. Dat maakt het voor handhavers er niet makkelijker op.

Deurbeleid dat geen deurbeleid is

De berichtgeving in de media dat het de eerste dagen waarin mensen een CTB moesten tonen rustig is gebleven, kan ik dan ook simpel verklaren: tot nu toe is nog niet streng op het nieuwe beleid gecontroleerd. Dat geldt zowel voor de uitbaters van horecazaken, (sport)evenementen of kunst- en cultuurinstellingen die naar de QR-code moeten vragen, zoals uit bovenstaande rondgang van het ANP blijkt, als voor de handhavers die erop moeten toezien dat zij dat ook doen.

Voor de handhaving is het namelijk buitengewoon ingewikkeld om te controleren op naleving van het CTB-beleid, aangezien er niets wordt opgeslagen en het controlemoment dus vluchtig is. Tegelijkertijd is er voor ondernemers geen verplichting om aan de deur te controleren en mogen zij dat ook binnen doen, terwijl we handhavers juist afraden om naar binnen te gaan. Dat is immers vragen om moeilijkheden, zeker laat op de avond. Voor handhaving op het CTB is dat echter geen handige combinatie en het zorgt voor een complexe situatie.

Vereenvoudigen en grenzen stellen

Een polsbandjesbeleid, zoals dat afgelopen weekend al in Breda en Alkmaar werd gevoerd, biedt uitkomst. Deze steden plaatsten checkpoints bij toegangswegen tot het stadscentrum, waar bezoekers eenmalig hun CTB lieten zien en daarna een polsbandje kregen waarmee zij bij de lokale horeca naar binnen mochten. Meerdere steden overwegen ook met polsbandjes te gaan werken.

Hierin faciliteren – door de benodigde apparaten neer te zette en voor bemensing te zorgen – kan een taak zijn van de overheid. Wat de overheid, en met name bestuurders, daarnaast kunnen doen, is blijven aansturen op samenwerking, maar wel duidelijke grenzen te stellen. Zo weet iedereen dat het ondanks het begrip voor elkaar toch menens is. We hebben dan ook geen enkel belang bij bange bestuurders.

Vorige maand stemde de Eerste Kamer in met maatregelen ter versterking van de aanpak van ondermijning. Waar het nog aan ontbreekt, zijn middelen gericht op de directe omgeving van criminelen.

Lees de volledige opiniebijdrage van Jeroen Lugte op Gemeente.nu.