‘Ruimte met regels’, dat is de slogan die op 1 juli de term ‘intelligente lockdown’ heeft opgevolgd. De regels zijn duidelijk, maar wat die ruimte in de praktijk inhoudt blijft voorlopig nog even aftasten. Op anderhalve meter afstand natuurlijk. Het is aan handhavers om daarop toe te zien, maar hoe gaat handhaving in zijn werk, nu we in tijden van COVID-19 stapsgewijs meer vrijheid krijgen?
More
“Samenwerken werkt, zolang iedereen doet wat jij wil”, is de ervaring van Op Orde-oprichter Jeroen Lugte met grote samenwerkingsverbanden. Waarom zijn integrale controles in veel gemeentes dan toch te pas en te onpas het streven?
Te vaak slepen lokale problemen namelijk onnodig lang voort, doordat integrale controles een sterk verlammend en vertragend effect hebben. Neem bijvoorbeeld een autogarage die het niet zo nauw neemt met de regels. Milieumaatregelen ontbreken en afvalwater vol chemische middelen – dat met zorg dient te worden afgevoerd – wordt geloosd in het naastgelegen veldje.
Iedereen ziet dat de milieuregels met de voeten worden getreden, maar de overregulering en de wirwar aan betrokken instanties maken dat het al snel maanden duurt voordat er wordt ingegrepen, áls er al wordt ingegrepen. En ondertussen draait de garage op volle toeren, telt de overtredende ondernemer zijn centen en is het milieu de dupe.
Natuurlijk kun je als gemeente en samenwerkende instanties proberen een compleet en allesomvattend beeld te krijgen van alle mogelijke misstanden. Zo mag de NVWA prima iets vinden van sigarettenpeuken die je in de garage op de vloer aantreft, maar weegt dat op tegen de vertraging en de voortgaande milieuvervuiling?
Om bij elke inspectie op zevenhonderd criteria te controleren, is dan ook enigszins overdadig, als je aan de hand van de eerste zeven al kunt bepalen of er op enig vlak vervolgacties nodig zijn of niet. Toegegeven, dan gaat je blik maar over een beperkt aantal factoren, maar je krijgt wel direct een goede indicatie. Bovendien kan een gemeente veel meer van zulke kleinschalig inspecties uitvoeren dan grootschalige, integrale controles.
In het geval van de autogarage kun je letten op direct zichtbare milieumaatregelen. Zo is het vrij eenvoudig om vast te stellen of containers met chemicaliën in de verplichte lekbakken staan. Om op deze wijze het kaf van het koren te scheiden, heb je geen integrale controle nodig. Gezond boerenverstand en een scherp oog zijn meer dan voldoende.
Wie een blik in de kranten werpt, kan niet anders dan concluderen dat we de coronamaatregelen op grote schaal overtreden. Zo komen illegale feesten die, zowel binnen als buiten, door politie en handhaving worden opgedoekt, veelvuldig in de media. Ook wangedrag van winkelend publiek dat op het overtreden van de coronamaatregelen wordt aangesproken, kan op veel aandacht rekenen. Een bezoek aan de supermarkt is dan ook dé gelegenheid om de praktische problemen van de handhaving op het coronabeleid met eigen ogen te aanschouwen, want in tegenstelling tot het bijwonen van een illegaal feest valt aan het doen van je wekelijkse boodschappen vaak niet te ontkomen.
In de lokale supermarkt tref je bijvoorbeeld al snel groepjes aan van meer dan vier personen – en dat zijn echt niet alleen maar jongeren – of supermarktpersoneel en -bezoekers die de dringende verzoeken om mondkapjes te dragen niet opvolgen. Het dragen van een mondkapje werd immers lange tijd niet verplicht en in de praktijk wordt die verplichting bij weerstand helaas al snel losgelaten. Als personeel en winkelend publiek ze al draagt, dan zie je alsnog allerlei varianten voorbijkomen: onder de neus, onder de kin, aan een oor bungelend. Ook zie je een toename in ‘de vrijstelling van het dragen van een mondkapje’, om fysieke of psychische redenen. Op internet zijn hiervoor zelfs standaardformuliertjes te downloaden.
Kortom, de regels blijven voor veel mensen lastig, en dan hebben we het nog niet eens gehad over het in acht nemen van de anderhalve meter afstand.
Wat mij vooral opvalt, is dat iedereen erg opgewonden raakt over het gedrag van anderen. Dat doet mij denken aan iets wat ik langer geleden – voordat COVID-19 van zich liet horen – heb meegemaakt.
Ik was op een ouderbijeenkomst op de school van mijn kinderen en daar ging het over de huisregels. Eén van de ouders maakte zich daar sterk voor: er moest en zou streng worden gehandhaafd, desnoods tot aan schorsingen aan toe! Regels waren regels en die moesten worden nageleefd.
Hij wist dat zeer omstandig en uitgebreid te vertellen en eerlijk is eerlijk, iedereen was er een beetje stil van. Totdat via de omroepinstallatie werd gevraagd of de persoon die met zijn auto de oprit blokkeerde, zijn wagen aan de kant wilde zetten. U begrijpt, dezelfde man stond – met het schaamrood op zijn kaken – op en viste naar zijn autosleutels.
Wat bovenstaande vooral duidelijk maakt, is dat het gemakkelijk is om te zeggen wat een ander moet doen, hoe hij dit moet doen, wanneer hij dat moet doen, waarom hij dat moet doen. Het verstandigste is natuurlijk om hier helemaal niet op te reageren. Helaas ben ik niet altijd verstandig. Wat ik daarom soms doe, is zeggen dat ik het knap vind en dat ik iets van hem kan leren. ‘Zullen we samen naar buiten gaan, dan kan je het voordoen’, zeg ik dan. Jammer genoeg is er bijna nooit iemand meegegaan.
Wat de situatie met COVID-19 nog lastiger maakt, is dat de maatregelen niet altijd even eenduidig zijn uit te leggen. De duidelijkheid van het verbod op alcoholverkoop na acht uur ’s avonds – het is vóór of ná acht uur – ontbreekt bijvoorbeeld bij de anderhalvemetermaatregel. Ook het handhaven op groepsgrootte is direct een stuk moeilijker. Betreft het een groep van acht personen of twee keer van vier personen? Het eerste mag niet, het laatste weer wel. En dan hebben we het alleen nog maar over de vaststelling. Wat te denken van een illegaal feest met veertig aanwezigen en slechts twee handhavers ter plaatse?
Daarnaast ontvangen gemeenten allerlei vreemde verzoeken die zij, anders dan deze in eerste oogopslag doen vermoeden, niet zomaar mogen afwijzen. Mag een filmopname in een kroeg? ‘We houden ons aan alle regels en protocollen’, wordt er dan gezegd. En verdomd, er is weer ergens een protocol waardoor het wel zou moeten mogen. Of een hotel waar je voor de dag een kamer kan huren, zodat je van het restaurant gebruik mag maken. Dergelijke opzichtige, maar moeilijk aan te pakken initiatieven sterken me in mijn vermoeden dat de randen steeds meer worden opgezocht, in tegenstelling tot de beter nageleefde, eerdere pakketten aan maatregelen.
Wanneer ik als (interim-)hoofd van diverse gemeentelijke handhavingsdiensten met dergelijke situaties te maken krijg, naast mijn werk met Op Orde, probeer ik altijd de strekking van de noodverordening uit te leggen: geen samenkomsten en zo min mogelijk sociale contacten. Met die leidraad in het achterhoofd biedt de praktijk echter vaak voldoende mogelijkheden, hoe lastig het ook is.
Zo ook bij de supermarkten. Daar beperken filialen de toegang aan de hand van het aantal winkelwagentjes of -mandjes, maar ondertussen krioelt alles en iedereen vlak langs elkaar heen, terwijl de ene medewerker wel een mondkapje draagt en de ander op half zeven. Hoe het ook kan, zag ik bij een supermarkt die ik bezocht en waar bij de ingang medewerker stond met een grote button waarop in hoofdletters ‘BAAS WINKELWAGENTJES’ stond vermeld. Ik kreeg van hem een winkelwagentje en tussendoor vertelde hij wat de huisregels waren. Vrolijk, met humor. ‘Zo kan het ook’, denk ik dan. Geen gedoe in de winkel en de klant gaat met een vrolijke stemming naar binnen.
Er wordt gesproken over het openen van ‘de droge’ horeca (restaurants). Ik ben benieuwd hoe dat zal gaan en hoeveel bruine cafés zich direct tot eetgelegenheid laten omdopen, al dan niet enkel in naam.
Handhavers moeten vandaag de dag sterk in hun schoenen staan. Dat is wel duidelijk.
Het uitbreken van de coronapandemie stelde ook bedrijfscoaches voor een uitdaging. Coach en cliënt konden van de een op de andere dag niet langer in persoon tegenover elkaar zitten. Coachingsbureau Couleur Locale, dat bedrijven coachingssessies aanbiedt die middels kaartspellen met individuele medewerkers de teamgeest versterken, zag daardoor een cruciale factor uit zijn sessies wegvallen: de persoonlijke interactie tussen de deelnemers. Softwareontwikkelaar Op Orde ontwierp een digitale kaarttafel waarmee deze interactie ook op afstand behouden blijft.
Lees de volledige praktijkcase op Computable.nl.
We hebben er allemaal naar uitgekeken, ondernemers en personeel nog wel het meest: 1 juni mag de horeca van het slot. De heropening komt precies op tijd om op het terras van het zonnige weer te genieten, maar hoe gaat dat in de anderhalvemetersamenleving in zijn werk? Hoe zorgen we ervoor dat de horeca de ruimte krijgt die het na een moeilijke periode zeker verdient, maar deze niet (onbedoeld) overschrijdt?
More
Vorige maand stemde de Eerste Kamer in met maatregelen ter versterking van de aanpak van ondermijning. Waar het nog aan ontbreekt, zijn middelen gericht op de directe omgeving van criminelen.
Lees de volledige opiniebijdrage van Jeroen Lugte op Gemeente.nu.
14 december 2020, meer dan 8 miljoen Nederlanders zien hoe minister-president Mark Rutte op de televisie meldt dat de indamming van het coronavirus tekortschiet. Samenkomsten veroorzaken teveel besmettingen, ziekenhuizen dreigen vol te raken, de zorg raakt overbelast en het coronavirus slaat hard toe. Er is maar één oplossing: voorkom samenkomsten, beperk sociale contacten. Daarom moeten alle niet-essentiële winkels tot 19 januari de deuren sluiten. Deze boodschap leek maandagavond nog helder, maar Nederland zou Nederland niet zijn als het de regels niet zo snel mogelijk naar zijn hand zette. Dinsdag opende Hema alweer zijn deuren, woensdag volgden Wibra en Action.
De vraag wat een niet-essentiële winkel is, bood voornoemde ketens daar voldoende ruimte toe. Tot de essentiële winkels rekent het kabinet namelijk apotheken, drogisterijen en levensmiddelenzaken. En laat de Hema nu net drop, koffie, slagroomtaarten en rookworsten verkopen. Stuk voor stuk essentiële zaken, die klaarblijkelijk niet in een supermarkt verkocht konden worden. Sterker nog, ketens zoals de Hema hadden enkel het landsbelang voor ogen. Zij ontlasten immers de supermarkten!
Woensdagmiddag besloot het kabinet dat Hema, Action en Wibra alsnog dicht moesten. De ketens lieten daarop weten gehoor te geven aan deze oproep, maar weigerden de hand in eigen boezem te steken en wezen in plaats daarvan naar onduidelijke regelgeving van overheidswege.
Voor de handhaving was het er in deze soms toch al chaotische tijden niet eenvoudiger op geworden. Een rondje bellen maakte mij veel duidelijk. Een aantal handhavers had het door: de Hema werd gesloten. Klaar! Om vervolgens van hogerhand te horen te krijgen dat hier toch nog eens over gesproken moest worden. En dus ging de Hema weer open. Klaar!
Inmiddels was er een ingewikkelde regeling opgetuigd. Essentiele winkels – zoals bakkers, slagers, supermarkten – mochten niet-essentiële zaken als bijverkoop hebben. Niet-essentiële winkels die voor ten minste 30 procent essentiële zaken verkochten, mochten alleen die goederen verkopen. De rest van de winkels moest dicht. Afhalen was alleen voor eetgelegenheden en doe-het-zelfzaken. En bloemenstallen. Afhalen van zaken bij andere winkels dan bovengenoemde mocht dan weer niet. En hoe je bijvoorbeeld die norm van 30 procent gaat beoordelen, was nog maar de vraag.
Maar wacht! Op het moment van schrijven, woensdagnamiddag, is de regelgeving alweer aangepast. Nu moet je 70 procent food producten hebben in de winkel, voorafgaand aan de lockdown. Zo niet, dan moet je winkel dicht.
Nu de Hema’s, Wibra’s en Actions alsnog zijn gesloten, ondanks de al dan niet terechte claim dat zij door aanpassingen in de winkels aan alle voorwaarden voldeden, is de chaos compleet.
De Hema mag dan wel voorop zijn gegaan, de Wibra’s en Actions van deze wereld konden niet wachten het voorbeeld van Hema te volgen. Naar eigen zeggen haalt Wibra namelijk 45 procent van zijn omzet uit essentiële producten. Action meldde dat circa 40 procent van het assortiment uit essentiële producten bestaat. In navolging van Hema dekten de ketens niet-essentiële producten af. Bij de kassa’s zouden deze bovendien niet te scannen zijn.
Daarop heb ik de proef op de som genomen. Ik ben naar een willekeurige Hema gegaan en heb kerstsokken voor mijn zoon uit het, overigens niet afgedekte, schap gepakt. Maat 43 heeft hij. Afrekenen en klaar. Je kan niet zonder kerstsokken. Absoluut essentieel!
Natuurlijk heb ook ik begrip voor de nijpende situatie waarin veel bedrijven na dit desastreuze jaar verkeren. Hun opstelling is echter niet alleen weinig solidair met kleine ondernemers die deze mogelijkheden niet hebben, ook gaat het lijnrecht in tegen het streven het aantal besmettingen terug te dringen. ‘De grote jongens’ wilden hun winkels immers grotendeels open houden – minder dan voorheen, maar toch – op een kleiner oppervlak, met het risico dat er per vierkante meter winkeloppervlak meer mensen aanwezig zouden zijn.
Ongeveer 75 procent van de mensen vindt de genomen maatregelen terecht. In het buitenland zouden de Hema’s, Wibra’s en Actions dan ook spontaan worden geboycot, als teken van afkeuring voor dergelijk gedrag. Niet in Nederland, zo zijn wij niet. Hier stond het winkelend publiek woensdag gewoon in de rij te dringen.
Volgens mij zit er maar één ding op om het jaar veilig en gezond af te sluiten: schaf Kerstmis en oud en nieuw af. Klaar!
Fijne feestdagen.
Met creatief denkwerk kunnen we ook voor de meest complexe problematiek een oplossing vinden.
Lees de volledige opiniebijdrage van Jeroen Lugte bij Binnenlands Bestuur.
De drugsproblematiek in de Rotterdamse haven lijkt de laatste jaren fors toegenomen. De onderschepte hoeveelheden nemen jaarlijks toe, evenals het aantal betrapte uithalers. Het volume aan drugs dat daadwerkelijk door de Rotterdamse haven Nederland binnenkomt, is naar alle waarschijnlijkheid nog veel harder gestegen. Hoewel er meer en meer aandacht is voor deze ontwikkelingen, worden noodzakelijke investeringen nog te vaak als te duur verondersteld. Dat gaat echter voorbij aan de economische en maatschappelijke kosten die uit deze drugsproblematiek voortvloeien.
Lees de volledige opiniebijdrage van Jeroen Lugte op BinnenlandsBestuur.nl.
25 september is een groot deel van de maatregelen om het coronavirus in te dammen losgelaten en ingeruild voor het coronatoegangsbewijs (CTB). Met deze QR-code toon je aan te zijn gevaccineerd tegen, hersteld van of negatief getest op COVID-19. Een week later kunnen we de conclusie trekken dat het bijna overal rustig is gebleven, op enkele high-profile uitzonderingen na. Toch is dit oordeel slechts relatief: van alle kanten krijgen we signalen dat iedereen elkaar met fluwelen handschoenen heeft benaderd. Dat is een realistische, verstandige aanpak geweest, maar wel een waaraan duidelijke grenzen moeten worden gesteld.
Gezien de vaak felle maatschappelijke discussies was het vooraf geenszins ondenkbaar dat de invoering van het CTB tot problemen zou leiden. Een begripvolle en flexibele omgang met elkaar en met de regels heeft dan ook zeker bijgedragen aan het rustige verloop van de eerste dagen onder de nieuwe maatregelen.
Zondag lieten de burgemeesters van de vijfentwintig veiligheidsregio’s, vertegenwoordigd in het Veiligheidsberaad, weten dat zij erg positief waren over de uitvoering van het nieuwe beleid. Volgens hen werkten de meeste ondernemers mee aan de controle op het CTB. Het ANP deed echter navraag in Rotterdam, Den Haag, Arnhem en Roermond en stuitte daarbij slechts bij uitzondering op een horecazaak die de maatregelen volledig conform de regels handhaafde. Dergelijke berichtgeving ondergraaft natuurlijk oordelen zoals die van het Veiligheidsberaad.
Wie bovendien de regels strak volgt, moet bezoekers van horeca, evenementen en cultuurinstellingen controleren op het coronatoegangsbewijs, vragen naar gezondheidsklachten en contactgegevens opnemen. Laatstgenoemde twee stappen laat men over het algemeen achterwege, waardoor enkel de controle van het CTB overblijft. Dat maakt het voor handhavers er niet makkelijker op.
De berichtgeving in de media dat het de eerste dagen waarin mensen een CTB moesten tonen rustig is gebleven, kan ik dan ook simpel verklaren: tot nu toe is nog niet streng op het nieuwe beleid gecontroleerd. Dat geldt zowel voor de uitbaters van horecazaken, (sport)evenementen of kunst- en cultuurinstellingen die naar de QR-code moeten vragen, zoals uit bovenstaande rondgang van het ANP blijkt, als voor de handhavers die erop moeten toezien dat zij dat ook doen.
Voor de handhaving is het namelijk buitengewoon ingewikkeld om te controleren op naleving van het CTB-beleid, aangezien er niets wordt opgeslagen en het controlemoment dus vluchtig is. Tegelijkertijd is er voor ondernemers geen verplichting om aan de deur te controleren en mogen zij dat ook binnen doen, terwijl we handhavers juist afraden om naar binnen te gaan. Dat is immers vragen om moeilijkheden, zeker laat op de avond. Voor handhaving op het CTB is dat echter geen handige combinatie en het zorgt voor een complexe situatie.
Een polsbandjesbeleid, zoals dat afgelopen weekend al in Breda en Alkmaar werd gevoerd, biedt uitkomst. Deze steden plaatsten checkpoints bij toegangswegen tot het stadscentrum, waar bezoekers eenmalig hun CTB lieten zien en daarna een polsbandje kregen waarmee zij bij de lokale horeca naar binnen mochten. Meerdere steden overwegen ook met polsbandjes te gaan werken.
Hierin faciliteren – door de benodigde apparaten neer te zette en voor bemensing te zorgen – kan een taak zijn van de overheid. Wat de overheid, en met name bestuurders, daarnaast kunnen doen, is blijven aansturen op samenwerking, maar wel duidelijke grenzen te stellen. Zo weet iedereen dat het ondanks het begrip voor elkaar toch menens is. We hebben dan ook geen enkel belang bij bange bestuurders.