Vorige maand bood ik al een inkijkje in het dagelijkse leven van een toezichthouder in tijden van COVID-19. Het warme weer en de vakantieperiode nodigden uit tot illegale feesten, met alle risico’s van dien. Nu de zomer zo goed als voorbij lijkt, verschuift de problematiek langzaamaan van de buitenruimte naar andere, moeilijker te controleren plekken.

Problemen dreigen daarmee uit het zicht te verdwijnen, mede doordat bijvoorbeeld horecabezoekers zich vanaf het terras naar binnen begeven. Ook zijn er vaak niet genoeg handhavers om overal tegelijkertijd aanwezig te zijn, zoals bij scholen die – vaak allemaal op dezelfde momenten – om hulp vragen bij het in goede banen leiden van de stroom kinderen én ouders. Toch zijn de middelen om deze vraagstukken in te vullen deels al voorhanden. Bestaande regelgeving en technische hulpmiddelen bieden houvast.

Terrasweer is voorbij

De voorbije weken was het heerlijk weer om buiten op het terras door te brengen. Dat bracht het praktische voordeel met zich mee dat passerende handhavers direct konden zien of een nadere inspectie nodig was of niet. Nu bezoekers zich meer en meer achter de voordeur begeven, levert dat voor de toezichthouders en buitengewoon opsporingsambtenaren (boa’s) lastige situaties op. In relatief kleine ruimtes krijgen zij te maken met aangeschoten of dronken bezoekers, die zich niet houden aan de regels van placering, registratie en afstand houden.

De handhavers komen daarbij horeca-exploitanten tegen die hun best doen en toch worstelen om aan de regels te voldoen, maar ook exploitanten die de regels bij voorbaat al niet zo nauw nemen. Vooral met betrekking tot laatstgenoemden is het terecht dat de veiligheidsregio’s strenger optreden. In steeds meer veiligheidsregio’s is het huidige beleid dat een ondernemer één waarschuwing ontvangt. Worden de regels daarna opnieuw overtreden dan volgt een boete en/of een sluiting. Beide maatregelen kunnen tegelijkertijd worden ingezet. De boete is immers een strafrechtelijke maatregel, de sluiting een bestuurlijke.

Op A volgt B

Alleen door dusdanig hard op te treden, kunnen we samen het virus het hoofd bieden. Daarvoor is een goed gesprek bij het uitdelen van de waarschuwing uitermate belangrijk. Het moet iedereen – exploitanten, handhavers en bestuurders – duidelijk zijn dat er consequenties verbonden zijn aan een nieuwe overtreding en dat er in dat geval ook daadwerkelijk wordt gehandhaafd. Anders is controle op de regels zinloos. Wie A zegt, moet immers ook B zeggen. 

Drukte rondom de scholen

De problemen in de horeca spelen zich voornamelijk in de avond en nacht af. Daarentegen ontstaan in de ochtend, rond het middaguur en in de namiddag lastige situaties op het terrein en in de omgeving van de scholen, die inmiddels weer in volle gang zijn. Het halen en brengen van kinderen gaat altijd al gepaard met de nodige hectiek en een toeloop van kinderen en ouders. Vanwege COVID-19 hebben scholen aanvullende regels ingevoerd om de ontvangst en het vertrek van de kinderen ordelijk en veilig te laten verlopen.

Halen en brengen moet bijvoorbeeld met inachtneming van anderhalve meter afstand tot anderen plaatsvinden, niet op het schoolplein, middels een kiss & ride, ga zo maar verder. Helaas gaat dit heel vaak niet goed, houden ouders zich niet aan de afspraken of gedragen zij zich zoals we dat jammer genoeg ook van ouders langs het sportveld kennen. Schoolbesturen vragen in die gevallen om bijstand van de handhaving, maar in de praktijk kan deze vanwege capaciteitsgebrek slechts beperkt ondersteunen.

Procedures verhinderen technische hulpmiddelen

Verkeerscamera’s kunnen in deze situaties een oplossing bieden, mits we de processen rondom de implementering stroomlijnen. De camera’s zijn tegenwoordig zo geavanceerd dat ze alleen die plekken in de gaten houden die als relevant zijn bestempeld, en bovendien in te stellen om alleen de kentekens te registreren, verder niks. Helaas is het momenteel onmogelijk dergelijke systemen snel te implementeren, vanwege allerlei bureaucratische hobbels; het probleem is kortweg dat te veel mensen er iets van moeten (of willen) vinden.

De installatie van verkeerscamera’s is slechts een paar dagen werk, op zijn hoogst. Alle procedures eromheen kunnen daarentegen enkele weken tot maanden in beslag nemen. Indien dit proces kan worden versneld, bieden we lucht aan het toch al overbelaste handhavingsapparaat en kunnen we handhavers inzetten waar zij écht onmisbaar zijn.

Moderne technologieën zijn een meer dan welkome aanvulling in de instrumentenbak van onze handhavers. Wanneer deze technologieën slim en efficiënt worden toegepast, kunnen zij hét verschil maken. Toch wordt de inzet van zulke middelen te vaak tegengehouden door budgettaire beperkingen, bureaucratische rompslomp en politiek gekonkel.

Een recent incident in de Utrechtse Geuzenwijk laat zien waar het vaak fout gaat. Nadat eerder deze maand een vuurwerkbom in deze wijk flinke schrik en schade veroorzaakte, liet burgemeester Sharon Dijksma nieuwe camera’s plaatsen om de aanhoudende overlast tegen te gaan. Raadsleden maakten zich vervolgens vooral druk dat dit een schending betrof van het coalitieakkoord, waarin was vastgelegd het cameratoezicht in Utrecht niet verder uit te breiden. Wat de burgemeester deed mag daarentegen ‘niet netjes’ zijn, maar is wel degelijk hoognodig.

81 camera’s in snelst groeiende stad van Nederland

In het Utrechtse coalitieakkoord uit 2018 spraken coalitiepartijen GroenLinks, D66 en ChristenUnie af dat het aantal camera’s niet verder mocht worden uitgebreid. Dat betekent dat de handhaving in Nederlands snelst groeiende stad het moet doen met de bestaande 75 vaste en 6 flexibele camera’s.

Van laatstgenoemde hingen er tot een maand vóór de explosie twee in de Geuzenwijk. In de zes maanden van cameratoezicht was de overlast in de wijk aanzienlijk afgenomen, zo blijkt uit getuigenissen van buurtbewoners én overlastmeldingen bij de gemeente. Toch verhuisden deze camera’s naar andere delen van de stad omdat ze daar ‘harder nodig waren’, citeert het AD uit een eerdere brief van de burgemeester aan de gemeenteraad.

De flexibele camera’s mogen in Utrecht hoe dan ook maar drie tot zes maanden op dezelfde plek blijven hangen. Dergelijke beperkingen verhinderen een duurzame handhaving op overlast. Het gevolg is namelijk dat de camera’s vroegtijdig weer worden weggehaald en dat de overlast terugkeert.

Buurt wordt geterroriseerd, maar afspraken zijn heilig

In de Geuzenwijk duurde het slechts een paar weken voordat het weer goed mis was. Een zware explosie vernielde ruiten, beschadigde auto’s en joeg omwonenden flink schrik aan. Burgemeester Dijksma schafte twee nieuwe camera’s aan. “Er is overwogen om de flexibele camera’s aan andere wijken te onttrekken, maar de problematiek is ook elders in de stad dermate groot dat dit geen optie is”, lichtte zij haar besluit toe aan de gemeenteraad.

De raadsleden van coalitiepartijen D66 en GroenLinks namen met deze uitleg echter geen genoegen. Zij noemen het probleem ‘heftig’ en ‘urgent’, spreken over een buurt die wordt ‘geterroriseerd’, maar vinden dat de ‘de burgemeester zich wel netjes aan de afspraken met de raad [moet] houden’. Als iedereen er zo over zou denken, blijft de overlast voortbestaan, zij het dat de overlastgevers zich aanhoudend door de stad verplaatsen.

Vuurwerkbom is buitencategorie

Bovengenoemde overlast is van de buitencategorie. Vaak betreft het eerder hangjeugd die luide muziek afspeelt, fikkie stookt, mensen lastigvalt of softdrugs gebruikt, dan het afsteken van een zware vuurwerkbom. Het probleem blijft echter hetzelfde. De lijsten met locaties die handhavers controleren, worden alleen maar langer en het aantal overlastmeldingen neemt fors toe. Dat komt deels door de coronamaatregelen. Aan de ene kant zijn er meer verveelde jongeren op straat en aan de andere kant kunnen omwonenden die evenzeer meer aan huis gebonden zijn, minder tolerantie opbrengen.

Voor een belangrijk deel komt dat echter ook doordat de handhaving met één hand op de rug moet werken. De technieken – zoals camera’s die enkel binnen een bepaald tijdsbestek, bij beweging of bij een vastgesteld geluidsniveau opnemen – zijn er, maar tegen de inzet worden al dan niet terecht budgettaire, bureaucratische of principiële bezwaren ingebracht. Ja, cameratoezicht kost geld, maar enkel opnemen bij geluid, beweging of tussen gezette tijden beperkt die kosten al. Bovendien kost het eveneens geld om mensen op locatie te houden en kunnen zij er niet de hele dag blijven staan.

Een dergelijk systeem waarbij de opname slechts wordt gestart wanneer een zeker geluidsniveau wordt overschreden, beweging wordt gedetecteerd of op tijdstippen waarop de kans op overlast het grootst is, neemt bovendien een deel van de privacybezwaren weg. Door schending van de privacy van omwonenden te minimaliseren, zijn camera’s verantwoord in te zetten en dienen zij enkel het veiligheidsbelang.

Moderne technieken noodzakelijk

Het alternatief biedt weinig reden tot optimisme. We moeten grenzen stellen en daar hard op handhaven, maar met de huidige middelen is dat niet altijd mogelijk. Zowel handhaving als politie kampt met een tekort aan menskracht. Naast dat we onderbezet zijn, zijn we bij het rijden van patrouilles al van veraf zichtbaar. Dat geeft de overlastgevers meer dan genoeg tijd om uit het zicht te verdwijnen en zodra we voorbij zijn, doodleuk weer terug te komen. Camera’s lossen dat probleem op, doordat deze altijd ter plaatse aanwezig kunnen zijn en ons in staat stellen om op de momenten waarop het er toe doet op afstand mee te kijken.

Kortom, moderne technieken zijn noodzakelijk om moderne problemen aan te pakken. Als we daarover blijven bekvechten, blijven we achter de (strafbare) feiten aan lopen.

Vorige maand stemde de Eerste Kamer in met maatregelen ter versterking van de aanpak van ondermijning. Waar het nog aan ontbreekt, zijn middelen gericht op de directe omgeving van criminelen.

Lees de volledige opiniebijdrage van Jeroen Lugte op Gemeente.nu.

Minister Eric Wiebes (Economische Zaken) kwam vorige week met een harde boodschap voor zzp’ers in Nederland. Zij hoefden niet te rekenen op de overheid voor extra financiële steun vanwege het coronavirus (COVID-19). Desondanks is – na de nodige ophef – ook voor zzp’ers een regeling in de maak. Voor de uitvoering zijn de gemeentelijke sociale diensten verantwoordelijk, die de regeling bovenal snel, eenvoudig en met zo min mogelijke administratieve lasten moeten kunnen uitvoeren. Daarbij is de ondersteuning van Op Orde meer dan welkom.

In een eerdere bijdrage uit januari ging ik al in op hoe organisaties geweld tegen ambtenaren tegengaan. Daar was destijds, vlak na de jaarwisseling, alle reden toe. Inmiddels is de huidige situatie bekend: voor ieders welzijn hebben we ons aan noodzakelijke afspraken te houden om COVID-19 het hoofd te bieden. Toegegeven, hoe langer deze situatie duurt, hoe meer de beperkingen gaan knellen. Juist daarom is het nu van cruciaal belang dat handhavers op begrip en medewerking moeten kunnen rekenen, niet op weerstand en bedreigingen.

Krijgen boa’s toch met geweld te maken, dan moet daar een duidelijk antwoord op komen. Gebeurt dat niet, dan kan dat zomaar nadelige gevolgen voor de handhavers die we juist willen beschermen.

COVID-19 zorgt momenteel voor een hectische situatie, levert voortdurend rinkelende telefoons op en vraagt het uiterste van de gemeentelijke uitvoeringsorganisaties. Vanuit verschillend kanten bereiken ons dan ook signalen dat de rapportages ‘een Poolse landdag’ lijken te worden. Iedereen rapporteert op zijn of haar manier – met de beste bedoelingen – en ondertussen wordt het steeds moeilijker om goed overzicht te houden, terwijl juist alleen met goed overzicht de juiste beslissingen zijn te nemen.

De afgelopen dagen hebben wij daarom hard gewerkt aan een toepassing waarmee organisaties snel inzicht krijgen in de stand van zaken. Hiervoor hebben we de beschikbare functionaliteiten van Op Orde ingezet. Deze stellen we onze klanten nu gratis ter beschikking zolang dat nodig is. Zo leveren wij onze bijdrage aan het verlichten van de druk, die ongekend groot is.

De techniek gaat voort, en daarmee ook de mogelijkheden om deze in te zetten om maatschappelijke problemen aan te pakken. Vaak wordt er over gesproken, maar net zo vaak sterft het een stille dood. Met deze nieuwe technieken dienen zich immers ook nieuwe problemen aan, bijvoorbeeld op het gebied van privacy. Vanzelfsprekend moeten we goed nadenken over de inzet van deze technologieën, maar goed nadenken en (te) lang nadenken zijn twee verschillende dingen.

Voldoende bevoegd personeel op de been krijgen, is al jaren een veelvoorkomend probleem in de gemeentelijke handhaving. Dat is een vaak arbeidsintensieve, en daarmee dure, taak. Niet alleen gaat er veel tijd in zitten, ook moeten handhavers de benodigde opleidingen doorlopen om bevoegd te kunnen ingrijpen. Handhaving is dan ook gebaat bij de inzet van technologieën die de werkdruk voor de medewerkers kunnen verlichten.

Technologieën die taken van handhavers kunnen overnemen – administratief, waarnemend of anderszins – worden daarentegen met een kritische blik bekeken. Dat is meer dan terecht. Desondanks zijn dergelijke oplossingen niet alleen welkom, maar zelfs hard nodig. Er zijn namelijk meer dan genoeg voorbeelden te bedenken waarin moderne technieken uitkomst kunnen bieden.

Kiss & (no) ride

Zo voeren veel scholen een Kiss & Ride-beleid, opdat ouders hun kinderen dichtbij school kunnen afzetten en ophalen, zonder al te veel verkeersoverlast te veroorzaken. In de basis is dat een prima uitgangspunt: kinderen komen veilig van en naar school, ouders zijn gerustgesteld en de wijk heeft er zo min mogelijk last van. Ouders blijven echter regelmatig langer dan gewenst hangen in de kiss en laten de ride nogal op zich wachten. Andere ouders, omwonenden en schooldirecties beklagen zich bij de gemeente en vragen om ingrijpen, maar daarvoor ontbreekt in de meeste gevallen de benodigde mankracht.

Verkeerscamera’s kunnen dan zeer nauwkeurig vastleggen waar het mis gaat. Daarbij kunnen de camera’s worden gericht op de Kiss & Ride-locaties, of op andere plekken in de straat waar je niet mag stilstaan, en registreren wanneer er te lang wordt stilgestaan, eventueel in combinatie met nummerplaatherkenning. Alle overige zaken worden automatisch genegeerd door de camera. Daarmee is de privacy gewaarborgd, maar bieden we handhavers een helpende hand.

Illegale feesten

Een ander voorbeeld zijn illegale feesten, die regelmatig voor geluidsoverlast zorgen. Omwonenden liggen tot midden in de nacht te stuiteren in hun bed, terwijl aan het feest maar geen einde lijkt te komen. Vaak weten gemeentelijke handhavingsdiensten niet of pas te laat waar een feest op gang komt. Deze komen ‘vanuit het niets’ opzetten en tegen de tijd dat de eerste signalen binnenkomen, is het vaak al te laat om het feest in de kiem te smoren. Voor de handhaving is er dan geen beginnen meer aan om kansrijk in te grijpen. Probeer immers midden in de nacht, en in een dusdanig laat stadium, nog maar eens genoeg mensen op de been te krijgen.

In dit geval kunnen we denken aan het plaatsen van geluidssensoren die een camera inschakelen wanneer zij gedurende langere tijd geluid met een vastgesteld hoog volume registreren. De meldkamer krijgt, wanneer aan de waarde wordt voldaan, de camerabeelden te zien en kan beoordelen wat er aan de hand is en of er moet worden ingegrepen. Ook dat ingrijpen kan vervolgens door middel van moderne technieken, zoals het produceren van geluiden van een zekere toonhoogte die met name jongeren als vervelend ervaren, of het verspreiden van een rotte eierenlucht die door vrijwel iedereen als vervelend wordt ervaren. Met enig (creatief) nadenken is er vast wel tot een aantal verantwoorde opties te komen.

Hangjongeren

Dan zijn er natuurlijk ook nog de overlastgevende jongeren in de openbare ruimte, die bijvoorbeeld meer dan geregeld en bij voorkeur tegen sluitingstijd winkelcentra bevolken. Als dat zonder overlast gebeurt moet dat geen probleem zijn, maar helaas is dat maar al te vaak wel het geval. De jongeren blokkeren bijvoorbeeld de ingangen, maken opmerkingen naar bezoekers en veroorzaken een grimmige sfeer. Particuliere beveiligingsdiensten zijn er soms wel, maar hebben niet altijd de middelen en bevoegdheden om de jongeren aan te pakken. Daarentegen kunnen de gemeentelijke handhavers ook niet overal tegelijkertijd zijn.

Overlastgevers kunnen echter met beveiligingscamera’s worden vastgelegd, aan de hand van de beelden worden geïdentificeerd en vervolgens met een huisbezoek worden verblijd. Het winkelend publiek krijgt daardoor weer de ruimte en de handhaving wordt ontlast, uiteraard ervan uitgaande dat ouders hun verantwoordelijkheid nemen.

Handhaving ondersteunen met moderne technieken

Er zijn ongetwijfeld meer voorbeelden te geven, maar de kern van mijn betoog is hopelijk helder: moderne technieken kunnen de handhaving ondersteunen in een effectieve en efficiënte aanpak van de problemen. Dat is wat we in de praktijk hard nodig hebben. Met de hedendaagse technologieën is het mogelijk om heel gericht de overlastgevende feiten vast te leggen en andere zaken juist niet vast te leggen.

Is alles wat ik noem nieuw? Ik denk het niet. Zijn er bijkomende vraagstukken mee gemoeid, bijvoorbeeld op het gebied van privacy? Ik weet het wel zeker. Wat we echter niet uit het oog mogen verliezen, is dat het hier om veelvoorkomende en wijdverspreide problemen gaat, die een oplossing vereisen. Om het enigszins bot te formuleren: nu is het zo dat iedereen wat van een plan moet vinden, dat iedereen het tegen kan houden en dat dat dan ook meer dan wenselijk gebeurt. Dat goed over dergelijke maatregelen moet worden nagedacht lijkt mij helder. Maar goed nadenken en (te) lang nadenken zijn twee verschillende dingen, die bovendien nogal eens met elkaar worden verward.

Van overheidsinstanties hebben we – terecht – hoge verwachtingen als het op de uitvoering van hun taken aankomt, zowel wat betreft de kwantiteit, als de kwaliteit van de dienstverlening. Om aan die verwachtingen te kunnen voldoen, moeten gemeenten en waterschappen genoeg geld ter beschikking hebben. Daarom vraagt de overheid een bijdrage van burgers en bedrijven, vaak in de vorm van een belasting, maar daar wil niet altijd iedereen aan meewerken. In dat geval is het van groot belang dat overheden over de kennis en de middelen beschikken om toch ieders bijdrage te kunnen innen, en daarbij op de voorgeschreven wijze te werk gaan.