december 2020

14 december 2020, meer dan 8 miljoen Nederlanders zien hoe minister-president Mark Rutte op de televisie meldt dat de indamming van het coronavirus tekortschiet. Samenkomsten veroorzaken teveel besmettingen, ziekenhuizen dreigen vol te raken, de zorg raakt overbelast en het coronavirus slaat hard toe. Er is maar één oplossing: voorkom samenkomsten, beperk sociale contacten. Daarom moeten alle niet-essentiële winkels tot 19 januari de deuren sluiten. Deze boodschap leek maandagavond nog helder, maar Nederland zou Nederland niet zijn als het de regels niet zo snel mogelijk naar zijn hand zette. Dinsdag opende Hema alweer zijn deuren, woensdag volgden Wibra en Action.

De vraag wat een niet-essentiële winkel is, bood voornoemde ketens daar voldoende ruimte toe. Tot de essentiële winkels rekent het kabinet namelijk apotheken, drogisterijen en levensmiddelenzaken. En laat de Hema nu net drop, koffie, slagroomtaarten en rookworsten verkopen. Stuk voor stuk essentiële zaken, die klaarblijkelijk niet in een supermarkt verkocht konden worden. Sterker nog, ketens zoals de Hema hadden enkel het landsbelang voor ogen. Zij ontlasten immers de supermarkten!

Woensdagmiddag besloot het kabinet dat Hema, Action en Wibra alsnog dicht moesten. De ketens lieten daarop weten gehoor te geven aan deze oproep, maar weigerden de hand in eigen boezem te steken en wezen in plaats daarvan naar onduidelijke regelgeving van overheidswege.

Ingewikkelde regeling

Voor de handhaving was het er in deze soms toch al chaotische tijden niet eenvoudiger op geworden. Een rondje bellen maakte mij veel duidelijk. Een aantal handhavers had het door: de Hema werd gesloten. Klaar! Om vervolgens van hogerhand te horen te krijgen dat hier toch nog eens over gesproken moest worden. En dus ging de Hema weer open. Klaar!

Inmiddels was er een ingewikkelde regeling opgetuigd. Essentiele winkels – zoals bakkers, slagers, supermarkten – mochten niet-essentiële zaken als bijverkoop hebben. Niet-essentiële winkels die voor ten minste 30 procent essentiële zaken verkochten, mochten alleen die goederen verkopen. De rest van de winkels moest dicht. Afhalen was alleen voor eetgelegenheden en doe-het-zelfzaken. En bloemenstallen. Afhalen van zaken bij andere winkels dan bovengenoemde mocht dan weer niet. En hoe je bijvoorbeeld die norm van 30 procent gaat beoordelen, was nog maar de vraag.

Maar wacht! Op het moment van schrijven, woensdagnamiddag, is de regelgeving alweer aangepast. Nu moet je 70 procent food producten hebben in de winkel, voorafgaand aan de lockdown. Zo niet, dan moet je winkel dicht.

Nu de Hema’s, Wibra’s en Actions alsnog zijn gesloten, ondanks de al dan niet terechte claim dat zij door aanpassingen in de winkels aan alle voorwaarden voldeden, is de chaos compleet.

Kerstsokken: absoluut essentieel

De Hema mag dan wel voorop zijn gegaan, de Wibra’s en Actions van deze wereld konden niet wachten het voorbeeld van Hema te volgen. Naar eigen zeggen haalt Wibra namelijk 45 procent van zijn omzet uit essentiële producten. Action meldde dat circa 40 procent van het assortiment uit essentiële producten bestaat. In navolging van Hema dekten de ketens niet-essentiële producten af. Bij de kassa’s zouden deze bovendien niet te scannen zijn.

Daarop heb ik de proef op de som genomen. Ik ben naar een willekeurige Hema gegaan en heb kerstsokken voor mijn zoon uit het, overigens niet afgedekte, schap gepakt. Maat 43 heeft hij. Afrekenen en klaar. Je kan niet zonder kerstsokken. Absoluut essentieel!

Contraproductieve opstelling

Natuurlijk heb ook ik begrip voor de nijpende situatie waarin veel bedrijven na dit desastreuze jaar verkeren. Hun opstelling is echter niet alleen weinig solidair met kleine ondernemers die deze mogelijkheden niet hebben, ook gaat het lijnrecht in tegen het streven het aantal besmettingen terug te dringen. ‘De grote jongens’ wilden hun winkels immers grotendeels open houden – minder dan voorheen, maar toch – op een kleiner oppervlak, met het risico dat er per vierkante meter winkeloppervlak meer mensen aanwezig zouden zijn.

Gedrag van Hema, Wibra en Action wordt massaal gedoogd

Ongeveer 75 procent van de mensen vindt de genomen maatregelen terecht. In het buitenland zouden de Hema’s, Wibra’s en Actions dan ook spontaan worden geboycot, als teken van afkeuring voor dergelijk gedrag. Niet in Nederland, zo zijn wij niet. Hier stond het winkelend publiek woensdag gewoon in de rij te dringen.

Volgens mij zit er maar één ding op om het jaar veilig en gezond af te sluiten: schaf Kerstmis en oud en nieuw af. Klaar!

Fijne feestdagen.

Wie een blik in de kranten werpt, kan niet anders dan concluderen dat we de coronamaatregelen op grote schaal overtreden. Zo komen illegale feesten die, zowel binnen als buiten, door politie en handhaving worden opgedoekt, veelvuldig in de media. Ook wangedrag van winkelend publiek dat op het overtreden van de coronamaatregelen wordt aangesproken, kan op veel aandacht rekenen. Een bezoek aan de supermarkt is dan ook dé gelegenheid om de praktische problemen van de handhaving op het coronabeleid met eigen ogen te aanschouwen, want in tegenstelling tot het bijwonen van een illegaal feest valt aan het doen van je wekelijkse boodschappen vaak niet te ontkomen. 

In de lokale supermarkt tref je bijvoorbeeld al snel groepjes aan van meer dan vier personen – en dat zijn echt niet alleen maar jongeren – of supermarktpersoneel en -bezoekers die de dringende verzoeken om mondkapjes te dragen niet opvolgen. Het dragen van een mondkapje werd immers lange tijd niet verplicht en in de praktijk wordt die verplichting bij weerstand helaas al snel losgelaten. Als personeel en winkelend publiek ze al draagt, dan zie je alsnog allerlei varianten voorbijkomen: onder de neus, onder de kin, aan een oor bungelend. Ook zie je een toename in ‘de vrijstelling van het dragen van een mondkapje’, om fysieke of psychische redenen. Op internet zijn hiervoor zelfs standaardformuliertjes te downloaden.

Kortom, de regels blijven voor veel mensen lastig, en dan hebben we het nog niet eens gehad over het in acht nemen van de anderhalve meter afstand.

Opwinding over anderen

Wat mij vooral opvalt, is dat iedereen erg opgewonden raakt over het gedrag van anderen. Dat doet mij denken aan iets wat ik langer geleden – voordat COVID-19 van zich liet horen – heb meegemaakt.

Ik was op een ouderbijeenkomst op de school van mijn kinderen en daar ging het over de huisregels. Eén van de ouders maakte zich daar sterk voor: er moest en zou streng worden gehandhaafd, desnoods tot aan schorsingen aan toe! Regels waren regels en die moesten worden nageleefd.

Hij wist dat zeer omstandig en uitgebreid te vertellen en eerlijk is eerlijk, iedereen was er een beetje stil van. Totdat via de omroepinstallatie werd gevraagd of de persoon die met zijn auto de oprit blokkeerde, zijn wagen aan de kant wilde zetten. U begrijpt, dezelfde man stond – met het schaamrood op zijn kaken – op en viste naar zijn autosleutels.

Van elkaar leren

Wat bovenstaande vooral duidelijk maakt, is dat het gemakkelijk is om te zeggen wat een ander moet doen, hoe hij dit moet doen, wanneer hij dat moet doen, waarom hij dat moet doen. Het verstandigste is natuurlijk om hier helemaal niet op te reageren. Helaas ben ik niet altijd verstandig. Wat ik daarom soms doe, is zeggen dat ik het knap vind en dat ik iets van hem kan leren. ‘Zullen we samen naar buiten gaan, dan kan je het voordoen’, zeg ik dan. Jammer genoeg is er bijna nooit iemand meegegaan.

Grijze gebieden te over

Wat de situatie met COVID-19 nog lastiger maakt, is dat de maatregelen niet altijd even eenduidig zijn uit te leggen. De duidelijkheid van het verbod op alcoholverkoop na acht uur ’s avonds – het is vóór of ná acht uur – ontbreekt bijvoorbeeld bij de anderhalvemetermaatregel. Ook het handhaven op groepsgrootte is direct een stuk moeilijker. Betreft het een groep van acht personen of twee keer van vier personen? Het eerste mag niet, het laatste weer wel. En dan hebben we het alleen nog maar over de vaststelling. Wat te denken van een illegaal feest met veertig aanwezigen en slechts twee handhavers ter plaatse?

Daarnaast ontvangen gemeenten allerlei vreemde verzoeken die zij, anders dan deze in eerste oogopslag doen vermoeden, niet zomaar mogen afwijzen. Mag een filmopname in een kroeg? ‘We houden ons aan alle regels en protocollen’, wordt er dan gezegd. En verdomd, er is weer ergens een protocol waardoor het wel zou moeten mogen. Of een hotel waar je voor de dag een kamer kan huren, zodat je van het restaurant gebruik mag maken. Dergelijke opzichtige, maar moeilijk aan te pakken initiatieven sterken me in mijn vermoeden dat de randen steeds meer worden opgezocht, in tegenstelling tot de beter nageleefde, eerdere pakketten aan maatregelen.

Binnen de regels is voldoende mogelijk

Wanneer ik als (interim-)hoofd van diverse gemeentelijke handhavingsdiensten met dergelijke situaties te maken krijg, naast mijn werk met Op Orde, probeer ik altijd de strekking van de noodverordening uit te leggen: geen samenkomsten en zo min mogelijk sociale contacten. Met die leidraad in het achterhoofd biedt de praktijk echter vaak voldoende mogelijkheden, hoe lastig het ook is.

Zo ook bij de supermarkten. Daar beperken filialen de toegang aan de hand van het aantal winkelwagentjes of -mandjes, maar ondertussen krioelt alles en iedereen vlak langs elkaar heen, terwijl de ene medewerker wel een mondkapje draagt en de ander op half zeven. Hoe het ook kan, zag ik bij een supermarkt die ik bezocht en waar bij de ingang medewerker stond met een grote button waarop in hoofdletters ‘BAAS WINKELWAGENTJES’ stond vermeld. Ik kreeg van hem een winkelwagentje en tussendoor vertelde hij wat de huisregels waren. Vrolijk, met humor. ‘Zo kan het ook’, denk ik dan. Geen gedoe in de winkel en de klant gaat met een vrolijke stemming naar binnen.

Er wordt gesproken over het openen van ‘de droge’ horeca (restaurants). Ik ben benieuwd hoe dat zal gaan en hoeveel bruine cafés zich direct tot eetgelegenheid laten omdopen, al dan niet enkel in naam.

Handhavers moeten vandaag de dag sterk in hun schoenen staan. Dat is wel duidelijk.