Geweld tegen ambtenaren tegengaan: voorbereiden, begeleiden en ontmoedigen

Regelmatig zie ik de berichten in het nieuws en op sociale media voorbijkomen: verkeersregelaar gemolesteerd, agent aangevallen, handhaver geslagen. Zeker rond de jaarwisseling lijken geweldsincidenten tegen ambtenaren er inmiddels bij te horen. Dergelijke situaties zijn helaas niet altijd zijn te voorkomen. In de voorbereiding op, begeleiding bij en aanpak van agressie valt echter veel te winnen, zodat ambtenaren kunnen omgaan met gewelddadige ervaringen, de daders worden gestraft en herhaling wordt ontmoedigd.

Copycat-effect

Parallel aan de begeleiding van de betrokken ambtenaren en het aanpakken van de daders, loopt de berichtgeving over het incident. Eenmaal ingelicht vragen journalisten vaak de burgemeester, een wethouder of een gemeenteraadslid om een reactie, die vaak op hetzelfde neerkomt: verontwaardiging en de roep om strengere straffen, meer middelen en meer bevoegdheden voor de betrokkenen. Hoewel die reactie begrijpelijk is, zeker wanneer deze uit emotie voortkomt, is een hardere boodschap noodzakelijk.

Het geweld roept namelijk ongetwijfeld bij veel mensen gevoelens van afschuw op, maar werkt ook verder door. Een enkeling zal denken in een soortgelijke situatie – beneveld door alcohol of in een moment van verstandsverbijstering – ook zo te moeten reageren. Het publiceren van een incident lijkt dan ook vaak tot nieuwe incidenten van vergelijkbare aard te leiden.

Ontmoedigen: signaal afgeven

Voorkom daarom dat een geweldsincident individuen met een gevaarlijke kronkel in hun hoofd inspireert tot vergelijkbaar wangedrag. Zorg dat het nieuws direct een ontmoedigend signaal afgeeft. Dat kan door zo veel mogelijk zelf te bepalen wanneer een incident in het nieuws komt. Bedenk dat je de controle over een verhaal uit handen geeft, zodra je een persbericht uitgeeft of een journalist informeert.

Het goede moment om aandacht te vragen voor het nieuws is wanneer je de schade aan het verhalen bent. Dat doe je door kort nadat het incident heeft plaatsgevonden bij de rechtbank een schadeclaim in te stellen en daarbij direct (conservatoir) beslag te laten leggen. Door op dat moment over het geweld naar buiten te treden, geef je een helder signaal af: We accepteren het niet dat je aan onze mensen komt en we verhalen alle schade op de dader(s).

Het overgrote deel van het publiek zal zich in deze gang van zaken kunnen vinden. Die ene persoon die toch meent zich op vergelijkbare wijze te moeten misdragen, bedenkt zich wel een tweede keer en kan zijn auto, televisie, spelcomputer, etc. maar beter alvast klaarzetten. Hij of zij weet immers dat  binnen de kortste keren de deurwaarder op de stoep staat om deze op te halen. Dat is wat je écht wilt bereiken.

Begeleiden: zorg voor je ambtenaren

Vervelende incidenten zijn inherent aan het werk als ambtenaar op straat. Organisaties moeten dan ook voorbereid zijn op deze situaties. Goede begeleiding begint daarom al direct na het incident. Zorg er bijvoorbeeld voor dat een leidinggevende ter plaatse komt, die met de medewerker meegaat naar het ziekenhuis, praat met zijn of haar familie, alles om het slachtoffer te ontzorgen. Als er één moment is waarop iemand ondersteuning nodig heeft, dan is het nu.

Ook daarna is begeleiding fundamenteel. Daarbij geldt, hoe meer je zelf de regie hebt, hoe beter. Maak de aangifte snel in orde – spreek bijvoorbeeld met de politie af dat je zelf de aangifte in orde maakt en laat deze dan opmaken door een oud politieagent – en zet het rechtsproces om de schade te verhalen direct in gang. Komt het tot een rechtszaak, zorg dan dat alle papieren volledig en juist zijn ingevuld en op tijd zijn ingeleverd en zorg voor begeleiding tijdens de rechtszaak, zodat de medewerker zijn of haar recht op schadevergoeding kan uitoefenen.

Regel daarnaast psychische ondersteuning. Denk bijvoorbeeld aan psychotherapieën zoals EMDR, Eye Movement Desensitization & Reprocessing, waarmee traumatische ervaringen snel verwerkt kunnen worden. Daardoor kan een medewerker niet alleen spoedig re-integreren of zelfs aan het werk blijven, maar wordt blijvende psychische schade voorkomen. Daar kan hij of zij immers ook buiten de werksfeer last van houden.

Voorbereiden: trainen, trainen, trainen

De organisatie speelt een even zo belangrijke rol in de voorbereiding op geweldsincidenten. Hoe meer ambtenaren op het omgaan met agressie zijn getraind, hoe beter zij zijn voorbereid en ertegen kunnen optreden. Je hoeft maar de hitfilm Gladiator te bekijken om het belang van training in te zien.

Russell Crowe speelt hierin de in ongenade gevallen Romeinse generaal ‘Maximus’ en komt als gladiator in de arena terecht. Daar weet hij zichzelf en zijn medegladiatoren te redden door terug te vallen op zijn training, de ongeregelde schare vechters te groeperen en hun belagers af te houden.

Dat dergelijke situaties niet alleen in Hollywoodfilms voorkomen, bleek bijvoorbeeld in 2009 toen er rellen uitbraken op het strand bij Hoek van Holland. Bezoekers van een strandfeest keerden zich tegen de aanwezige politieagenten. Wat daar verder ook is misgegaan, het is duidelijk dat de agenten – onderbemand en sterk in de minderheid – zich uit deze levensbedreigende situatie hebben weten te redden door hun training te gebruiken en in formatie te gaan optreden. Daarom: Trainen, trainen en nog eens trainen.

Een bijdrage van Jeroen Lugte, medeoprichter van Op Orde.